Co wabi owady

Szacuje się, że ok. 78% roślin w Naszym klimacie zapylanych jest przez owady (pozostałe przez wiatr). Nazywane jest to owadopylnością lub entomogamią. Spośród nich 70% zapylanych jest przez pszczoły, 21% przez inne błonkówki, a tylko 6% przez pozostałe owady. Dlaczego w ogóle rośliny wabią zwierzęta? Powód jest prosty: potrzebują transportu dla pyłku, nasion, potrzebują rozprzestrzeniać się i krzyżować, aby zasiedlać nowe tereny, mieszać geny itd. A zwierzęta potrzebują pokarmu, który zwykle przemycany jest pod postacią owoców. Ot, taka transakcja wiązana ;) 

W tym mini poradniku sprawdzicie co sadzić lub siać w ogrodzie/ na balkonie, aby zwabić do niego określone gatunki lub grupy zwierząt. W razie czego odsyłam do znakomitej książki Szafera „Kwiaty i zwierzęta”, gdzie profesor wymienia rośliny muchówkowe, chrząszczowe, błonkówkowe, motylowe czy zapylane przez inne bezkręgowce.

Co wabi chrząszcze

Nieliczne z tych owadów przenoszą pyłek i zapylają kwiaty. Ale dla niektórych roślin są bardzo ważne jeśli chodzi o zapylanie.

Czym charakteryzują się rośliny?

Duże pojedyncze kwiaty, umiarkowana ilość nektaru (zwykle głęboko schowany), płatki korony białe lub zielone.

Co dostarcza roślina?

Słodki nektar i ciałka jadalne. 

Gdzie przyczepia się pyłek?

Żuwaczki i język.

Przykłady roślin 

magnolia (Magnolia virginiana), kielichowiec (Calycanthus), wiesiołek (Oenothera), lepnica (Silene), podkolan (Platanthera)

Fot. 1. Kruszyce na kwiatach

Co wabi pszczoły i inne błonkoskrzydłe

Do błonkówek należą m.in. pszczoły i  trzmiele - to rząd owadów, który charakteryzuje się skrzydłami pokrytymi błonką. Grupa ta zapyla 70% roślin charakteryzujących się różnorodnymi formami. 

Czym charakteryzują się rośliny?

Różnorodność form i barw. 

Co dostarcza roślina?

Pyłek, nektar.

Gdzie przyczepia się pyłek?

Koszyczki na trzeciej parze odnóży lub szczoteczka brzuszna (jeśli obecne); włoski na ciele, głównie na głowie, tułowiu.

Przykłady roślin:

większość roślin wymienionych przy innych grupach bezkręgowców. 

Można kupować gotowe mieszanki nasion roślin miododajnych takich jak m.in.: dzięgiel leśny (Angelica sylvestris), dzwonek ogrodowy (Campanula medium), jasnota biała (Lamium album), jeżówka purpurowa (Echinacea purpurea), lawenda (Lavendula), nostrzyk biały (Melilotus alba), naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea), kocimiętka właściwa (Nepeta cataria), wielosił błękitny (Polemonium caeruleum), wrzos pospolity (Calluna vulgaris), żmijowiec zwyczajny (Echium vulgare)

oraz drzew: klon pospolity (Acer platanoides), lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos), głóg (Crataegus), suchodrzew pospolity (Lonicera xylosteum), śliwa tarnina (Prunus spinosa), wierzba iwa (Salix caprea).

Fot. 2. Pszczoła miodna (Apis mellifera) na lawendzie (Lavendua).

Fot. 3. Pszczoła miodna (Apis mellifera) na jeżówce (Echinacea).

Fot. 4. Trzmiel (Bombus) na głogu.

Co wabi motyle

W Europie zapylają 10% roślin. 

Czym charakteryzują się rośliny?

Nektar głęboko ukryty, trzeba po niego sięgnąć trąbką (długa, zawinięta ssawka), którą motyle posiadają. Kwiaty o żywych, jaskrawych barwach, zwykle czerwonych lub żółtych.

Co dostarcza roślina?

Wysoka zawartość nektaru, która mocno wabi motyle. Kwiaty nocne dodatkowo wydzielają silny, słodki zapach (ich barwa jest zawsze jasna, aby maksymalnie odbijać minimalne ilości światła nocą) 

Gdzie przyczepia się pyłek? 

Włoski na głowie lub na ssawce.

Przykłady roślin:

1. motyle nocne zapylają: biało kwitnące lilie (Lilium), narcyzy (Narcissus), podkolan biały (Platanthera bifolia), wiciokrzew przewiercień (Lonicera caprifolium), gardenia (Gardenia), dziwaczek (Mirabilis).
• zawisakowate (Sphingidae), sówkowate (Noctuidae): tytoń (Nicotiana), platan (Platanthera), kielisznik (Calystegia), lepnica zwisła (Silene nutans), floksy
2. motyle dzienne zapylają: goździki, mydlnice, lepnice, bniecce, firletki, smółki, kąkole, cynie.
• fruczaki - wiciokrzew suchodrzew (Lonicera xylosteum) czy śnieguliczka biała (Symphoricarpos albus);
• rusałki – budleje (Buddleja), tutaj też wystarczy wystawić w ogrodzie fermentujące, pokrojone owoce (śliwki, gruszki), które zwabią owady;
• dostojki – liliowate i amarylkowate, np. lilia bulwkowata (Lilium bulbiferum);
• paź żeglarz – bez lilak (a do jedzenia – marchew, koper i biedrzeniec);

Fot. 5. Bielinek (Pieris) na cynii (Zinnia).

Fot. 6. Latolistek (Gonepteryx rhamni) na ostowatym. 

Co wabi muchówki

Co ciekawe, wprowadzając do ogrodu niżej wymienione zioła, zwabiamy muchówki drapieżne, których larwy zmniejszają ilość mszyc (larwa rozwijająca się 12 dni zjada nawet 500 mszyc!).

Czym charakteryzują się rośliny?

Prosta budowa, przytłumione barwy.

Co dostarcza roślina?

Nektar i pyłek kwiatowy, zwabianie zapachem.

Gdzie przyczepia się pyłek?

O ile występują- na włoskach głowy, tułowia, odwłoka.

Przykłady roślin: 

• kopytnik (Asarum), kokornak (Aristolochia), czworolist (Paris), 
• zioła: mięta pieprzowa (Mentha piperita), kocimiętkę właściwą (Nepeta cataria), tymianek pospolity (Thymus vulgaris), nagietek lekarski (Calendula officinalis), hyzop lekarski (Hyssopus officinalis), lawenda lekarska (Lavandula angustifolia) oraz lebiodka pospolita (Origanum vulgare) 

Co wabi ślimaki

Ten typ zapylania jest dość kontrowersyjny i część autorów je odrzuca. Rośliny zapylane (a może zaśliniane) przez ślimaki w większości nie występują u nas w stanie dzikim, możemy je co najwyżej uprawiać w domach.

Czym charakteryzują się rośliny?

Kwiat zwykle typu kobliastego pseudancjum, czyli kielichowaty kształt o śliskich ścianach, łatwy do wspinaczki dla ślimaków. W Polsce zapylane są zwykle rośliny wodne lub błotne.

Co dostarcza roślina?

Tutaj brak danych. Często dochodzi do uszkodzeń pręcików i słupków.

Gdzie przyczepia się pyłek?

Czułki ślimaka

Przykłady roślin: 

• domowe: filodendron (Philodendron pinnatifidum), alokazja (Colocasia odora), Volvulopsis nummularium
• wodne i błotne: czermieni błotnej (Calla palustris), rzęsa (Lemna), śledziennica (Chrysosplenium).

 Literatura: 

1. Boczek J., Lewandowski M. 2016. Nauka o szkodnikach roślin uprawnych. Wyd. SGGW, Warszawa, 411 s. 
2. Boczek J., Pruszyński S. 2012. Rośliny jako pokarm i środowisko życia owadów i roztoczy. Wydawcy: Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Poznaniu 51.
3. Dylewski L. 2014. Zapylanie roślin przez człowieka. Wszechświat 115(04-06). 
4. Kelm M., Biesiada A., Krawczyk M., Ciołek M. 2009. Atrakcyjność kwiatów wybranych roślin zielarskich dla mszycożernych bzygowatych (Syrphinae). Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 1(539): 307-310. 
5. Kłyś M., Boczek J. 2017. Żyjemy w świecie opanowanym przez owady. Edukacja Biologiczna i Środowiskowa 2: 42-51. 
6. Szafer W. 1969. Kwiaty i zwierzęta. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
7. Zych M. 2004. Biologia zapylania baldaszkowatych [Apiaceae]-stare mity i nowe perspektywy. Wiadomości Botaniczne 1(48): 7-15. 

Artykuł został stworzony przez Paulinę Kozina - Panią Entomolog, zapraszamy po więcej informacji na:

• Stronę www https://panientomolog.wordpress.com/
• Facebook https://www.facebook.com/mrs.entomologist/
• Instagram @mrs.entomologist
• YouTube https://www.youtube.com/channel/UCKdYxyP6MLzYiei